در خصوص طرح اصلاح قانون انتخابات ریاست جمهوری
- اخیرا در مجلس
- اخیرا در مجلس طرح اصلاح قانون انتخابات ریاست جمهوری دنبال می‌شود که باعث پیش آمدن انتقاداتی نسبت به جزئیات آن در بیرون از مجلس شده است. این در حالی است که دولت حدود دو سال است که لایحه جامع انتخابات را به مجلس داده و این لایحه هنوز در دستور کار قرار نرگفته است. دلیل اینکه آن لایحه کنار گذاشته شده و مجلس سراغ چنین طرحی رفته که حجم زیادی از انتقادات را دارد، چیست؟
در اصل موضوع نباید تردید کرد، شرایطی که در ثبت‌نام‌های انتخابات‌های ادوار مختلف شاهد بودیم، مطلقا قابل دفاع نیست. افرادی با ناتوانی و با شرایط نامناسب برای ثبت نام انتخابات حضور پیدا می‌کردند و در چند دوره اخیر چند هزار ثبت‌نام داشتیم و عکس‌ها و فیلم‌های آنها در ایام ثبت‌نام در سطح رسانه‌های داخل و خارج منتشر می‌شد و به فضای مجازی می‌رفت و انتخابات مورد طنز و شوخی قرار می‌گرفت. همه هم ناراحت بودند از این وضعیت. می‌گویند برای استخدام آبدارچی در یک اداره حداقلی از شرایط وجود دارد؛ مانند این که باید دیپلم داشته باشد یا چه میزان سابقه داشته باشد. اما برای مدیریت کل کشور در مرحله ثبت‌نام هیچ شرطی گذاشته نشده است. این که اصلاح این موارد هم در گذشته به تاخیر افتاده ادله‌ای دارد. اما فعلا درباره نکات و ایراد شما، مساله بررسی لایحه جامع انتخابات زمان‌بر است و مطلقا به انتخابات پیش رو نمی‌رسد. مجبور بودیم دوباره همین شرایط را تحمل کنیم. کما این که آیا خود لایحه جامع انتخابات هم در این باره درست تصمیم گرفته بود یا نه بحث دیگری است و مورد مناقشه است.
- بنابراین طرح یاد شده الان با این هدف در حال بررسی است که انتخابات 1400 بر اساس آن و با قانون جدید برگزار شود؟
نه فقط برای 1400 بلکه این برای همیشه قانون خواهد شد.
- بله، درست است که برای همیشه قانون می‌شود اما آیا انگیزه اصلی مجلس این است که قانون یاد شده را به 1400 برساند؟
ضروری است در انتخابات‌های ریاست جمهوری و از جمله سال 1400 شاهد آن صحنه‌های ناراحت کننده و شرایط غیرقابل قبول نباشیم. مانند این که کسی شرط مدرک تحصیلی را ندارد نمی‌تواند ثبت‌نام کند.
- آن مسایل به شرایط ثبت‌نام بر می‌گردد اما اصل اتفاقی که افتاده و محل بحث است، شرایط تائید صلاحیت‌ها است که به زعم خیلی‌ها بسیار جزئی و انتزاعی شده است. مثلا بحث اقامت که محل ایراد خیلی‌ها شد.
این بحث اقامت در صورت مذاکرات آمد و حل شد. اقامت از نظر مصوبه مجلس یعنی اینکه کسی از کشور خودش به جای دیگری رفته و آنجا را محل زندگی خود انتخاب کرده است. به صراحت مسایلی مثل ماموریت و تحصیل و این دست موارد استثناء شد.
- خب مثلا کسی که برای تجارت در کشور دیگری است چه؟
این بخش از مصوبه نه جزو طرح بود و نه مصوبه کمیسیون. پیشنهاد یکی از همکاران بود که در نهایت رای آورد و البته من خودم به آن رای ندادم. در نهایت هم باید شورای نگهبان درباره آن اعلام نظر بکند که آیا این مصوبه اصول دیگر قانون اساسی را تحت تاثیر قرار می‌دهد یا خیر. بنابراین فعلا نباید درباره ان قضاوت کنیم. اما نفس اینکه ما در این زمینه ضابطه‌ای داشته باشیم لازم بود و بیشتر هم تاکید ما در مجلس بر روی ماده یک است. مواد بعدی این طرح رفته روی مسایل و موضوعات کیفی است که خیلی قابل سنجش و کنترل نیست. مجلس می‌خواهد سعی کند که تا جای ممکن اصلاح کند و به یک شکل منطقی‌تری برسند.
- پس بنابراین تاکید مجلس بیشتر روی ماده یک است؟ روی مواد دیگری بر چه بحث‌هایی بیشتر احتمالا تمرکز خواهید کرد؟
بله بیشتر تاکید روی ماده یک است. ولی به هر حال در این ماده بحث‌های دیگر و مسایل مهمی داریم. مانند سابقه مدیریت؛ اینکه فردی اگر سابقه مدیریت ندارد چطور می‌تواند کشور را اداره کند؟
- همینجا اتفاقا سوالاتی هست؛ مثلا فرض کنید فردی باشد که سابقه دانشگاهی و علمی داشته باشد یا سابقه بخش خصوصی داشته باشد. اینها باید چه کنند؟ آن بحث سابقه مدیریتی در اینجا منجر به حذف بخش زیادی از نخبگان نمی‌شود؟
برای اداره کشور ما مدیر می‌خواهیم. وقتی در قانون اساسی کلمه مدیر آمده هیچ قانون عادی وجود ندارد که بگوید این مدیر چه ویژگی داشته باشد؟
- دقیقا همینجاست که سبب نگرانی از تفسیر شخصی می‌شود.
مدیر بودن جزو شرایطی است که در قانون اساسی آمده . قطعا یکی از مبانی آن هم داشتن همین سوابق مدیریت است چون نمی‌شود کسی بدون داشتن سابقه مدیریت، مدیر کل کشور باشد. پس بنابراین چنین مبنایی در ذات همان اصل قانون اساسی هم هست. البته در بسیاری از کشورها ما با ساختارهای حزبی دارند و شرایط آنها با ما فرق دارد. انتخابات ما حزبی نیست، نه به این معنا که احزاب حضور ندارند بلکه به این معنا که ساز و کار انتختبات آنها نیستند. در نتیجه در نظام‌های حزبی هر مجموعه‌ای برنامه‌ها و شعارهایی را دارد و نامزد حزب هم طی فرآیندی انتخاب می‌شود. یعنی آنجا هم اینطور نیست که هر کس از راه برسد بتواند کاندید شود. طبیعتا برای رئیس جمهور داشتن سابقه علمی و دانشگاهی خوب است اما کافی نیست چون به هر حال در مسیر اداره کشور مسایلی است که نیاز به تجاربی بیشتر از اندوخته‌های دانشگاهی دارد. درباره بحث اقامت هم که مطرح شد و همکاران ما رای دادند، مساله این بود که یک تعلق خاطری به کشور وجود داشته باشد. افراد را در زمان اقامت در خارج از کشور کسی رصد نمی‌کند که ببینند تحت تاثیر جایی قرار گرفته‌اند یا نه، یا جاسوس جایی شده یا نه. نگرانی دوستانی که این پیشنهاد را مطرح کردند و رای موافق هم دادند این جنبه‌ها بود که افراد در خارج از کشور ممکن است درگیر مسایلی شوند که بعدا برای کشور در مقام مسئولیت آنها، مشکل امنیتی و مسائل دیگر ایجاد کند. - شما می‌گویید برای لایحه جامع وقت نبود اما این لایحه مدت‌هاست در مجلس است. چه شد هیچگاه سراغ آن نرفتند و تا اینجا کنار گذاشته شد؟
این لایحه مواد متعددی دارد و بخشی مربوط به انتخابات مجلس است، بخشی مربوط به انتخابات شوراها و همینطور بقیه انتخابات است. بنابراین بررسی ان هم در مرحله کمیسیون و هم صحن خیلی وقت‌گیر بود. شاید بررسی آن یک سال وقت می‌گرفت. علاوه بر این بخش‌هایی از آن هم ضرورت نداشت. ضمن اینکه ما اولویت‌های دیگری هم برای قانونگذاری داریم که مجلس باید به آنها هم برسد. مثلا ما در بحث تامین کالاهای اساسی مسایلی داشتیم که مجلس مصوبه‌ای گذراند تا این موضوع حل شود و به مردم کمکی صورت بگیرد. یا در بحث هسته‌ای ما می‌گوییم نمی‌شود که برای همیشه همینطور ادامه بدهیم و باید مساله تعیین تکلیف شود. اگر می‌خواهند تا مدت‌ها همینطور بابت تحریم ما را اذیت کنند، ما چرا باید در این بازی بمانیم؟ باید کار خودمان را بکنیم. ولی اگر نه، در آنها اراده‌ای هست ظرف دو سه ماهی که فرصت داده شد باید اقدامی صورت بگیرد.
- اتفاقا راجع به همین بحث هسته‌ای که بخشی از آن هم ناظر به توقف اجرای پروتکل الحاقی است، بحثی وجود دارد و آن هم طرحی است که مجددا در مجلس اعلام وصول شده است. این طرح جدید چه تفاوتی با بخشهای مشابه مصوبه اخیر مجلس دارد؟
قانون اساسی ما می‌گوید هر 15 نماینده می‌توانند و حق دارند که در هر موضوعی طرحی را بنویسند و به جریان بیاندازند. اشتباهی که می‌شود این است که هر طرحی در مجلس اعلام وصول می‌شود آن را به پای کل مجلس می‌گذارند. این هم به هر حال پیشنهاد چند تن از نمایندگان هست و باید ببینیم به کجا می‌رسد.
- جزئیات محتوای آن چه هستند؟
این را باید از نویسندگان و طراحان آن بپرسید که چرا می‌خواهند چنین چیزی را به جریان بیاندازند؟ خودم هنوز از جزئیات طرح مطلع نیستم.
- دنبال می‌شود که باعث پیش آمدن انتقاداتی نسبت به جزئیات آن در بیرون از مجلس شده است. این در حالی است که دولت حدود دو سال است که لایحه جامع انتخابات را به مجلس داده و این لایحه هنوز در دستور کار قرار نرگفته است. دلیل اینکه آن لایحه کنار گذاشته شده و مجلس سراغ چنین طرحی رفته که حجم زیادی از انتقادات را دارد، چیست؟
در اصل موضوع نباید تردید کرد، شرایطی که در ثبت‌نام‌های انتخابات‌های ادوار مختلف شاهد بودیم، مطلقا قابل دفاع نیست. افرادی با ناتوانی و با شرایط نامناسب برای ثبت نام انتخابات حضور پیدا می‌کردند و در چند دوره اخیر چند هزار ثبت‌نام داشتیم و عکس‌ها و فیلم‌های آنها در ایام ثبت‌نام در سطح رسانه‌های داخل و خارج منتشر می‌شد و به فضای مجازی می‌رفت و انتخابات مورد طنز و شوخی قرار می‌گرفت. همه هم ناراحت بودند از این وضعیت. می‌گویند برای استخدام آبدارچی در یک اداره حداقلی از شرایط وجود دارد؛ مانند این که باید دیپلم داشته باشد یا چه میزان سابقه داشته باشد. اما برای مدیریت کل کشور در مرحله ثبت‌نام هیچ شرطی گذاشته نشده است. این که اصلاح این موارد هم در گذشته به تاخیر افتاده ادله‌ای دارد. اما فعلا درباره نکات و ایراد شما، مساله بررسی لایحه جامع انتخابات زمان‌بر است و مطلقا به انتخابات پیش رو نمی‌رسد. مجبور بودیم دوباره همین شرایط را تحمل کنیم. کما این که آیا خود لایحه جامع انتخابات هم در این باره درست تصمیم گرفته بود یا نه بحث دیگری است و مورد مناقشه است.
- بنابراین طرح یاد شده الان با این هدف در حال بررسی است که انتخابات 1400 بر اساس آن و با قانون جدید برگزار شود؟
نه فقط برای 1400 بلکه این برای همیشه قانون خواهد شد.
- بله، درست است که برای همیشه قانون می‌شود اما آیا انگیزه اصلی مجلس این است که قانون یاد شده را به 1400 برساند؟
ضروری است در انتخابات‌های ریاست جمهوری و از جمله سال 1400 شاهد آن صحنه‌های ناراحت کننده و شرایط غیرقابل قبول نباشیم. مانند این که کسی شرط مدرک تحصیلی را ندارد نمی‌تواند ثبت‌نام کند.
- آن مسایل به شرایط ثبت‌نام بر می‌گردد اما اصل اتفاقی که افتاده و محل بحث است، شرایط تائید صلاحیت‌ها است که به زعم خیلی‌ها بسیار جزئی و انتزاعی شده است. مثلا بحث اقامت که محل ایراد خیلی‌ها شد.
این بحث اقامت در صورت مذاکرات آمد و حل شد. اقامت از نظر مصوبه مجلس یعنی اینکه کسی از کشور خودش به جای دیگری رفته و آنجا را محل زندگی خود انتخاب کرده است. به صراحت مسایلی مثل ماموریت و تحصیل و این دست موارد استثناء شد.
- خب مثلا کسی که برای تجارت در کشور دیگری است چه؟
این بخش از مصوبه نه جزو طرح بود و نه مصوبه کمیسیون. پیشنهاد یکی از همکاران بود که در نهایت رای آورد و البته من خودم به آن رای ندادم. در نهایت هم باید شورای نگهبان درباره آن اعلام نظر بکند که آیا این مصوبه اصول دیگر قانون اساسی را تحت تاثیر قرار می‌دهد یا خیر. بنابراین فعلا نباید درباره ان قضاوت کنیم. اما نفس اینکه ما در این زمینه ضابطه‌ای داشته باشیم لازم بود و بیشتر هم تاکید ما در مجلس بر روی ماده یک است. مواد بعدی این طرح رفته روی مسایل و موضوعات کیفی است که خیلی قابل سنجش و کنترل نیست. مجلس می‌خواهد سعی کند که تا جای ممکن اصلاح کند و به یک شکل منطقی‌تری برسند.
- پس بنابراین تاکید مجلس بیشتر روی ماده یک است؟ روی مواد دیگری بر چه بحث‌هایی بیشتر احتمالا تمرکز خواهید کرد؟
بله بیشتر تاکید روی ماده یک است. ولی به هر حال در این ماده بحث‌های دیگر و مسایل مهمی داریم. مانند سابقه مدیریت؛ اینکه فردی اگر سابقه مدیریت ندارد چطور می‌تواند کشور را اداره کند؟
- همینجا اتفاقا سوالاتی هست؛ مثلا فرض کنید فردی باشد که سابقه دانشگاهی و علمی داشته باشد یا سابقه بخش خصوصی داشته باشد. اینها باید چه کنند؟ آن بحث سابقه مدیریتی در اینجا منجر به حذف بخش زیادی از نخبگان نمی‌شود؟
برای اداره کشور ما مدیر می‌خواهیم. وقتی در قانون اساسی کلمه مدیر آمده هیچ قانون عادی وجود ندارد که بگوید این مدیر چه ویژگی داشته باشد؟
- دقیقا همینجاست که سبب نگرانی از تفسیر شخصی می‌شود.
مدیر بودن جزو شرایطی است که در قانون اساسی آمده . قطعا یکی از مبانی آن هم داشتن همین سوابق مدیریت است چون نمی‌شود کسی بدون داشتن سابقه مدیریت، مدیر کل کشور باشد. پس بنابراین چنین مبنایی در ذات همان اصل قانون اساسی هم هست. البته در بسیاری از کشورها ما با ساختارهای حزبی دارند و شرایط آنها با ما فرق دارد. انتخابات ما حزبی نیست، نه به این معنا که احزاب حضور ندارند بلکه به این معنا که ساز و کار انتختبات آنها نیستند. در نتیجه در نظام‌های حزبی هر مجموعه‌ای برنامه‌ها و شعارهایی را دارد و نامزد حزب هم طی فرآیندی انتخاب می‌شود. یعنی آنجا هم اینطور نیست که هر کس از راه برسد بتواند کاندید شود. طبیعتا برای رئیس جمهور داشتن سابقه علمی و دانشگاهی خوب است اما کافی نیست چون به هر حال در مسیر اداره کشور مسایلی است که نیاز به تجاربی بیشتر از اندوخته‌های دانشگاهی دارد. درباره بحث اقامت هم که مطرح شد و همکاران ما رای دادند، مساله این بود که یک تعلق خاطری به کشور وجود داشته باشد. افراد را در زمان اقامت در خارج از کشور کسی رصد نمی‌کند که ببینند تحت تاثیر جایی قرار گرفته‌اند یا نه، یا جاسوس جایی شده یا نه. نگرانی دوستانی که این پیشنهاد را مطرح کردند و رای موافق هم دادند این جنبه‌ها بود که افراد در خارج از کشور ممکن است درگیر مسایلی شوند که بعدا برای کشور در مقام مسئولیت آنها، مشکل امنیتی و مسائل دیگر ایجاد کند. - شما می‌گویید برای لایحه جامع وقت نبود اما این لایحه مدت‌هاست در مجلس است. چه شد هیچگاه سراغ آن نرفتند و تا اینجا کنار گذاشته شد؟
این لایحه مواد متعددی دارد و بخشی مربوط به انتخابات مجلس است، بخشی مربوط به انتخابات شوراها و همینطور بقیه انتخابات است. بنابراین بررسی ان هم در مرحله کمیسیون و هم صحن خیلی وقت‌گیر بود. شاید بررسی آن یک سال وقت می‌گرفت. علاوه بر این بخش‌هایی از آن هم ضرورت نداشت. ضمن اینکه ما اولویت‌های دیگری هم برای قانونگذاری داریم که مجلس باید به آنها هم برسد. مثلا ما در بحث تامین کالاهای اساسی مسایلی داشتیم که مجلس مصوبه‌ای گذراند تا این موضوع حل شود و به مردم کمکی صورت بگیرد. یا در بحث هسته‌ای ما می‌گوییم نمی‌شود که برای همیشه همینطور ادامه بدهیم و باید مساله تعیین تکلیف شود. اگر می‌خواهند تا مدت‌ها همینطور بابت تحریم ما را اذیت کنند، ما چرا باید در این بازی بمانیم؟ باید کار خودمان را بکنیم. ولی اگر نه، در آنها اراده‌ای هست ظرف دو سه ماهی که فرصت داده شد باید اقدامی صورت بگیرد.
- اتفاقا راجع به همین بحث هسته‌ای که بخشی از آن هم ناظر به توقف اجرای پروتکل الحاقی است، بحثی وجود دارد و آن هم طرحی است که مجددا در مجلس اعلام وصول شده است. این طرح جدید چه تفاوتی با بخشهای مشابه مصوبه اخیر مجلس دارد؟
قانون اساسی ما می‌گوید هر 15 نماینده می‌توانند و حق دارند که در هر موضوعی طرحی را بنویسند و به جریان بیاندازند. اشتباهی که می‌شود این است که هر طرحی در مجلس اعلام وصول می‌شود آن را به پای کل مجلس می‌گذارند. این هم به هر حال پیشنهاد چند تن از نمایندگان هست و باید ببینیم به کجا می‌رسد.
- جزئیات محتوای آن چه هستند؟
این را باید از نویسندگان و طراحان آن بپرسید که چرا می‌خواهند چنین چیزی را به جریان بیاندازند؟ خودم هنوز از جزئیات طرح مطلع نیستم.